سایت سیر و سیاحت

تربت حیدریه

تربت حیدریه یکی از شهر‌های استان خراسان رضوی و مرکز شهرستان تربت حیدریه است.

تربت حیدریه در ۱۴۰ کیلومتری جنوب مشهد و ۱۰۰۵ کیلومتری تهران است. شهر تربت حیدریه ۵۳ کیلومتر مربع وسعت دارد و ارتفاع آن ۱۳۳۳ متر از سطح دریا می‌باشد. تربت حيدريه در يك منطقه استراتژيك و سوق الجيشي قرار دارد بطوريكه از شرق به شهرستانهاي تايباد و تربت جام و رشتخوار، از غرب به كاشمر و از شمال به مشهد و نيشابور و فريمان و از جنوب به شهرستان مه ولات منتهي مي شود. نام تربت حيدريه به اعتبار نام قطب‌الدین حیدر بر واژه اصيل و ايراني زاوه در قرن نهم و بعد از آن غلبه يافت.

منطقهٔ تربت حیدریه بزرگترین تولیدکنندهٔ زعفران در جهان محسوب می‌شود. بایگ، یکی از شهرهای تربت حیدریه مرکز ابریشم ایران نام گرفته و بالغ بر ۸۰٪ ابریشم کشور در این محل تولید می‌شود. خربزه، پسته و بادام نیز از دیگر محصولات کشاورزی این منطقه‌است

تاریخچه

تربت حیدریه در قدیم با نام زاوه شهرت داشته‌است پیشینه تاریخی تربت حیدریه به نام زاوه به دوران قبل از اسلام دوره اشکانیان برمی گردد و به مناسبت مقبره قطب‌الدین حیدر که از معاصرین عطار و از صوفیان قرن ششم هجری بوده بدین نام خوانده شده‌است. بنای زاوه را به زوطهماسب نسبت می‌دهند.^[۲] تربت حیدریه پس از دوره صفوی به صورت شهر در آمد. در واقع شهر در حدود دویست سال پیش یعنی دوره حاکمیت اسحاق‌خان قرایی از خوانین و رجال سیاسی عصر قاجاریه رونق گرفت. اسحاق خان به مرمت و آبادانی شهر پرداخته و آن چنان تحولی در شهر بوجود آورد که این شهر تا مدتها به تربت اسحاق‌خان معروف بوده‌است. در دو انقلاب معاصر ایران یعنی انقلاب مشروطه در سال ۱۲۸۵ شمسی و انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ شمسی تربت حيدريه از شهرهای پیشتاز در این فرآیندها بوده‌است .حماسه نهم دي ماه 1357 مايه افتخار و مباهات مردم شهيد پروراين مرز و بوم و در زمره روزهاي فراموش نشدني تاريخ انقلاب اسلامي است. در انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ مردم این شهر حدود ۴۰ روز زودتر مجسمه شاه را به زیر کشیدند.

 جاذبه‌های طبیعی

باغات کامه علیا و سفلی در شمال تربت حیدریه و رودخانه حصار و صنوبر ، آبشار رودمعجن و شكارگاه از جاذبه‌های طبیعی این شهرستان هستند. از جاذبه‌های دیدنی و تفریحی شهر تربت حیدریه می توان به اماکنی همچون مجموعه باغ ملی و پارک جنگلي پيشكوه اشاره کرد.

• آبشار رود معجن

روستای رود معجن در 48 کیلومتری غرب تربت حیدریه واقع است. در 4 کیلومتری این روستا آبشاری زیبا به ارتفاع 28 متر پدید آمده که از سلسله جبال چهل تن در 45 کیلومتری غرب شهرستان سرچشمه گرفته، رود معجن پس از ایجاد آبشار و مشروب کردن آبادی، در نزدیکی روستای رود معجن وارد رودخانه حصارچه می شود.

• مناطق شکار ممنوع برنای و ژرف

این مناطق در شرق شهرستان تربت حیدریه و در ارتفاعات شهرستان زاوه قرار دارند. این مناطق جلگه ای در بعضی نواحی دارای ارتفاعات سنگی زیبایی هستند که مامنی مناسب برای زیست حیوانات وحشی به شمار می روند. در این مناطق حیواناتی نظیر قوچ، میش، قرقاول، سیاه سینه، گرگ و عقاب زندگی می کنند.

• غار ماه پری

به رقم وجود اتلال باستانی متعدد و شواهد برجای مانده که حکایت از پیشینه ای مشخص و رد پای انسان ماقبل تاریخ در منطقه تربت حیریه دارد از دیگر نمونه‌های با اهمیت آثار غاری است موسوم به ماه پری در 19 کیلومتری شمال غربی تربت حیدریه و در نزدیکی روستایی به نام صنوبر که به استناد بررسی باستان‌شناسی از نخستین زیست گاه‌های این منطقه مربوط به پیش از تاریخ بوده است.

• پارک کوهستانی پیشکوه

این پارک در حاشیه شهر تربت حیدریه واقع شده است با ماحت 800 هكتار بزركترين پارك جنگلي خاورميانه نام گرفته است. بخشی از این پارک تا ارتفاعات 3 قله امتداد یافته است. این پارک شامل گلزار شهدا، پارک سنگی ، رستوران ،كافه سنتي و مصلا است که در آن وسایل تفریح کودکان قرار دارد. لازم به ذكر است كه عمليات اجرايي اين پروژه از سال 1378 آغاز شده و هنوز ادامه دارد.

• ارتفاعات مل کوه (به ضم ميم)

این ارتفاعات در 70 کیلومتری شمال شرقی تربت، در بخش کدکن قرار دارد. هر ساله تعداد زیادی از کوهنوردان جهت صعود به قلل این ارتفاعات عازم منطقه می شوند. در مسیر این ارتفاعات باغات میوه بسیار و چشمه سارهای جوشان و چشم اندازهای بدیع فراوان وجود دارد.

 آثار باستانی

• رباط شریف آباد در کیلومتر ۳۵ جادهٔ مشهد-نیشابور و در درهٔ شریف‌آباد
• آرامگاه ابوسعید ابوالخیر از عرفای قرن پنجم در روستاي مهنه
• رباط بی‌بی در حاشیهٔ روستای ظهیرآباد
• مقبره شیخ مغولی حسن میرزا و شاه سنجان در سنگان، ۲۵ کیلومتری تربت حیدریه
• خرابه‌های جیزد در اکبرآباد رشتخوار مربوط به از صدر اسلام تا دوره تیموری
• بنای مزار فردی به نام نظام‌الملک و مدفن شیخ ابوالوفای الخلوی کدکنی در کدکن

مزار بی‌بی حسنیه در داخل شهر تربت‌ حیدریه

• بقعه احمدرضا معروف به مزار بوری‌آباد
• بقعه شاه سلطان سلیمان از دوره صفوی
• چهل تاقی بازه‌هور

بازه‌هور (بزدغور) محلی بین مشهد و تربت‌حیدریه در نزدیکی رباط‌سفید است. بنای بازه‌هور از سنگ و گچ است و این چهارتاقی جزو آتشکده‌های دوره ساسانی به‌شمار می‌آید. ویرانه‌های دو قلعه تاریخی دیگر به نام قلعه‌دختر و قلعه‌پسر بر فراز کوهستان و بر دو سمت آتشکده هنوز موجود است.

• مزار قطب‌الدین حیدر

این مزار مدفن قطب‌الدین حیدر عارف قرن ششم هجری (۶۱۸-۵۱۳ هجری قمری) و سرسلسلهٔ فرقهٔ حیدریه است، این بنا در داخل شهر تربت حیدریه واقع شده و از آثار دوره صفویان می‌باشد.

• مزار شاه سنجان

این مزار در کیلومتر ۲۵ جاده تربت حیدریه به خواف و در شرق دهکده سنگان رشتخوار قرار گرفته‌است. مدفن یکی از مشایخ سلسله چشتیه و از خواص مریدان خواجه مودودچشتی (م.۵۲۷) است که در سال ۵۹۷ یا ۹۳ یا ۹۹ در سنجان وفات یافته و در همانجا مدفون گشته‌است.

• بنای آرامگاه

مقبره قطب الدین حیدر مشتمل بر ایوانی مرتفع، ورودی و محوطه زیر گنبد است که فضایی به صورت گنبد خانه با وسعت حدود ۱۰۰ متر شکل گرفته و نقشه آن در نمای خارجی به شکل چلیپایی است. مدفن شیخ در میان محوطه زیر گنبد قرار گرفته و ضریح چوبی آن دارای تاریخ ۹۸۷ ه.ق است. در امتداد فضای ورودی نیز محرابی تعبیه شده است. بنای موجود در چندین دوره تاریخی مورد توجه قرار گرفته است بنحوی شالوده آرامگاه احتمالاٌ در دوره تیموری با گنبد دو پوسته گسسته استوار بر طاق نماهای شانزده گانه ایجاد شده، در دوره صفویه در سال ۱۰۲۳ هجری به همت خواجه سلطان محمود تربتی نیز تغییراتی در معماری آن صورت گرفته است.

• مسجد جامع رشتخوار در حومه شهر رشتخوار و از دوره سلجوقی

در ضلع غربی مقبره قطب الدین حیدر ایوان مسجد جامع قدیم تربت حیدریه جلب نظر می کند. ارتفاع ایوان مذکور ۵/۱۱ و طول آن حدود ۵/۱۰ متر است. فضای داخلی ایوان مقصوره یا گنبد خانه مسجد با وسعت بیش از ۲۰۰ متر شامل غرفه و محرابی مزین به مقرنس و نیز تزییناتی به شیوه کاربندی در بخش زرین گنبد است. بنای مسجد جامع آجری است و تاریخ بنای آن که نام بانی را نیز شامل می‌شود بر سنگ سیاه و لوح مانندی حک شده است که نشان دهنده سال ۱۰۴۵ ه.ق زمان شاه صفی و به نام خواجه عبدالله فرزند درویش علی تربتی است.

• رباط طبسی

از دیگر بناهای موجود در مجموعه معماری قطب الدین حیدر، رباطی است که حاج محمد ابراهیم طبسی از تجار معروف عصر قاجار در اواخر این دوره در ملک شخصی خود بنا کرد. رباط طبسی در زمره بناهای دو ایوانی است که شامل فضای ورودی، هشتی، تعدادی حجره مشرف به میان سرای بنا، انبار و اصطبل است.

• آرامگاه شیخ ابوالقاسم گورکانی

این بنا در ۳ کیلومتری جنوب شهرستان تربت حیریه در روستایی به نام شیخ ابوالقاسم گورکانی ساخته شده است. وی در سال ۳۷۳ ه.ق بر مسند ارشاد نشست و به سال ۴۵۰ ه.ق دار فانی را وداع گفت. آرامگاه شیخ به صورت طاقی است که گنبدی بر فراز آن قرار گرفته و در مجاورت بنای مرکزی ابنیه ای برای اقامت زائران ایجاد شده است. بقعه امروزی به همت شیوخ گناباد و متصوفه روی بنایی از دوره صفویه بنیان گردیده است. شیخ ابوالقاسم گورکانی از مشهورترین عرفای خراسان (فوت به سال ۴۵۰ هجری قمری) و پنجمین قطب سلسلهٔ صوفیهٔ معروفیه‌است.

• رباط لاری

این بنا در بازار شهر و در محله میدان رباط قرار دارد و به همت حاج محمد رضا لاری از تجار معروف شهر به سال ۱۳۰۸ ه.ق ساخته شده است. این رباط از بناهای دو ایوانی است و مشتمل بر هشتی ورودی، صحن، حجره، غرفه، اصطبل و ... است. همچنین فضای ایجاد شده در این بنا به صورت ۲۴ غرفه تابستانی بوده و اتاقک‌های پشتی استفاده زمستانی داشته است. علاوه بر آن ۴ فضای وسیع به صورت انبار در چهارگوشه رباط ایجاد شده است. آرامگاه حاج محمد رضا لاری نیز در غرفه ای در بازارچه جنب رباط قرار دارد.

• رباط کسکک

این رباط در ۲۵ کیلومتری شمال تربت حیدریه در حاشیه معبر روستایی به نام کسکک قرار دارد. رباط دارای سردر ورودی است که بر طرفین آن ایوانچه‌ها و طاق نماهایی ایجاد شده است. اتاق‌های اقامت کاروانیان نیز در پیرامون مهمانسرای رباط ساخته شده که فضای ورودی آنها دارای سردر و فضای داخل آن نیز شامل تاقچه و بخاری دیواری است. در گوشه‌های این بنا محل نگهداری احشام ایجاد شده است. اعتصام الملک در سفرنامه خود به این بنا با عبارت رباطی کوچک اشاره می کند. بنای این رباط یادگاری از معماری دوره صفویه است.

• مسجد کدکن

این بنا تالاری است مستطیل شکل و نسبتاٌ وسیع به صورت شبستان که در مرکز آن دو طاق بزرگ تشکیل گنبدهای چهار ترک را داده است. در انتهای هر یک از این طاق‌ها نیز عناصری از معماری طاق به مثابه ستونی برای استحکام گنبدها ایجاد شده است. محرابی هشت گوشه زینت بخش این مسجد گردیده و دیواره شمالی شبستان نیز در دو طبقه ساخته شده است که اشکوب زیرین آن دارای ۴ حجره است.

• بنای مقبره شیخ حیدر

در سمت جنوبی مسجد بنایی با نقشه چلیپایی ایجاد شده است و این بنا در گذشته دارای کاشی‌های فیروزه ای و مسدس بوده که هم اکنون آثار کمی از آن برجای مانده است. بر گوشواره‌های فضای داخلی بقعه هشت ستون سنگی در نبش دیوار نصب است که بر آن با گچ قسمتی از سوره مبارکه (یس) با خط سفید در زمینه لاجوردی نقش بسته است و در زاویه جنوب غربی در بخش باقیمانده کتیبه عبارت (فی شهر ذی الحجه ۹۰۶) مشاهده می شود.

• حمام حاجی رئیس

همانگونه که از نام آن برمی آید حاجی رئیس آن را در اواخر دوره قاجاریه بنا کرده است. از فضاهای مهم این حمام می توان به رشته پلکان‌های ورودی، سربینه، بینه، گرمخانه و مخازن آبگرم و سرد اشاره کرد که از ویژگی‌های جالب توجه آن هشت پر نقاشی ستون‌های سنگی بسیار زیبا است که فضای گنبدی بینه را پدید آورده است و در میان فضای آن نیز حوض سنگی به شکل هشت ضلعی قرار دارد. فضای ورودی حمام در قسمت سردر ورودی مزین به کاشی کاری لاجوردی منقوش به گل و بوته است.

برگرفته از:http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AA%D8%B1%D8%A8%D8%AA_%D8%AD%DB%8C%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D9%87